Soalan:
Assalamualaikum Dato’ Seri. Boleh jelaskan tentang usia ibu saudara Nabi, iaitu Safiyyah binti Abdul Muttalib ketika Nabi Muhammad diangkat menjadi Rasul? Dan beliau bersama anaknya, al-Zubair sampai bila?
Jawapan:
Alhamdulillah, segala puji bagi Allah SWT, selawat dan salam kepada Junjungan Besar Nabi Muhammad SAW, isteri dan ahli keluarga Baginda, para sahabat Baginda serta orang-orang yang mengikuti jejak langkah Baginda sehingga Hari Kiamat.
Firman Allah SWT:
مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ ۖ فَمِنْهُم مَّن قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ ۖ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا
Maksudnya: “Di antara orang-orang yang beriman itu, ada yang bersikap benar menunaikan apa yang telah dijanjikannya kepada Allah (untuk berjuang membela Islam); maka di antara mereka ada yang telah selesai menjalankan janjinya itu (lalu gugur syahid), dan di antaranya ada yang menunggu giliran; dan mereka pula tidak mengubah (apa yang mereka janjikan itu) sedikit pun.”
(Surah al-Ahzab: 23)
Imam al-Tabari berkata: Maksud ayat ini adalah, di antara orang-orang beriman kepada Allah dan Rasul-Nya, terdapat orang-orang yang menepati janjinya kepada Allah, iaitu sabar terhadap pelbagai kesusahan dan mudharat. Antara mereka ada yang menyelesaikan pekerjaan yang dijanjikannya kepada Allah dan diwajibkannya kepada dirinya sendiri bagi Allah, sehingga sebahagian dari mereka mati syahid dalam Perang Badar, sebahagian mati syahid dalam perang Uhud, dan sebahagian lagi mati syahid di tempat lain. Tetapi, di antara mereka ada yang menanti qadha dan penyelesaian dari Allah sebagaimana di antara mereka ada yang ditetapkan memenuhi janji kepada Allah, serta memperoleh pertolongan dari Allah dan kemenangan atas musuhnya. (Lihat Jami’ al-Bayan, 21/50).
Dalam menjawab persoalan di atas, kami nyatakan seperti berikut:
Pertama: Siapakah Safiyyah binti Abdul Muttalib?
Ibn Sa’ad menyebut: Beliau ialah Ṣafiyyah binti ʿAbd al-Muṭṭalib bin Hāsyim bin ʿAbd Manāf bin Quṣayy. Ibunya bernama Hālah binti Wahb bin ʿAbd Manāf bin Zuhrah bin Kilāb. Ṣafiyyah ialah saudara perempuan kepada Ḥamzah bin ʿAbd al-Muṭṭalib melalui ibu yang sama.
Pada zaman Jahiliah, beliau telah berkahwin dengan al-Ḥārith bin Ḥarb bin Umayyah bin ʿAbd Shams bin ʿAbd Manāf bin Quṣayy dan telah melahirkan seorang anak lelaki bernama Ṣafiyy bagi suaminya itu. Setelah itu, beliau dikahwini pula oleh al-ʿAwwām bin Khuwaylid bin Asad bin ʿAbd al-ʿUzzā bin Quṣayy, lalu beliau melahirkan al-Zubayr, al-Sā’ib dan ʿAbd al-Kaʿbah hasil perkahwinan ini.
Ṣafiyyah telah memeluk Islam dan berbaiʿah kepada Rasulullah ﷺ. Beliau turut berhijrah ke Madinah dan Rasulullah ﷺ telah memberikan kepadanya empat puluh wasaq (ukuran gandum) daripada harta rampasan perang Khaybar. (Lihat al-Tabaqat oleh Ibn Sa’d, 8/41)
Al-Zirikli menyebut: Ṣafiyyah binti ʿAbd al-Muṭṭalib bin Hāsyim: Seorang wanita Quraisy yang mulia, penyair yang berani, dan merupakan ibu saudara Nabi ﷺ. Beliau memeluk Islam sebelum peristiwa Hijrah dan turut berhijrah ke Madinah. (Lihat al-A’lam oleh al-Zirikli, 3/206)
Al-Zirikli turut menyebut: (Pada hari peperangan Uhud), Nabi SAW memberi isyarat kepada al-Zubair bin al-ʿAwwām (anak kepada Safiyyah) agar menjauhkan Ṣafiyyah daripada melihat saudaranya, Ḥamzah, yang ketika itu telah dibelah perutnya — baginda ﷺ tidak mahu beliau melihat keadaan saudaranya itu. Maka al-Zubair pun menyeru Ṣafiyyah agar mengundur, namun beliau membentaknya dan terus mara sehingga akhirnya melihat sendiri keadaan saudaranya. (Lihat al-A’lam oleh al-Zirikli, 3/206)
Al-Hafiz Ibn Hajar berkata: Ṣafiyyah telah berhijrah bersama anaknya al-Zubayr. (Lihat al-Isabah, 7/744)
Kata beliau lagi: Ibn Abi Khaithamah dan Ibn Mandah meriwayatkan daripada Umm ʿUrwah binti Jaʿfar bin al-Zubayr, daripada bapanya, daripada neneknya Ṣafiyyah, bahawa Rasulullah ﷺ, ketika keluar untuk Perang Khandaq, telah menempatkan para wanita di sebuah benteng yang dikenali sebagai Fāriʿ, dan bersama mereka ialah Hassan bin Thabit.
Lalu datang seorang lelaki Yahudi dan memanjat benteng itu sehingga mengintai ke arah kami. Maka aku (Ṣafiyyah) berkata kepada Hassan: “Bangunlah dan bunuh dia.” Maka Hassan berkata: “Kalaulah aku mampu melakukan itu, sudah tentu aku akan bersama Rasulullah ﷺ.” Maka kata Ṣafiyyah: “Aku pun bangkit, lalu aku memukul lelaki itu sehingga terputus kepalanya. Kemudian aku berkata kepada Hassan: ‘Bangunlah dan campakkan kepala ini ke arah orang-orang Yahudi yang berada di bawah benteng.’” Namun Ḥassān menjawab: “Demi Allah, aku tidak akan melakukannya.”
Maka aku mengambil kepala itu dan melemparkannya kepada mereka. Lalu mereka berkata: “Sesungguhnya kami tahu bahawa orang ini (Nabi Muhammad) tidak akan meninggalkan ahli keluarganya tanpa perlindungan.” Maka mereka pun bersurai. (Lihat al-Isabah, 7/744)
Justeru, jelas bahawa beliau termasuk salah seorang sahabiyah (wanita sahabat) yang mulia, Safiyyah binti Abdul Muttalib bin Hasyim, daripada kabilah Hasyimiyyah al-Qurashiyyah. Beliau merupakan ibu saudara kepada Rasulullah ﷺ dan juga sepupunya (anak kepada ibu saudara sebelah ibu baginda). Beliau adalah ibu kepada al-Zubayr bin al-‘Awwām, dan saudara perempuan kepada Hamzah bin Abdul Muttalib. Ibu beliau ialah Hālah binti Wahb, iaitu saudara perempuan kepada Āminah binti Wahb, ibu kepada Rasulullah ﷺ.
Suami pertama Safiyyah ialah al-Ḥārith bin Ḥarb, saudara kepada Abū Sufyān. Setelah al-Ḥārith meninggal dunia, beliau berkahwin dengan al-‘Awwām bin Khuwaylid, saudara lelaki kepada Sayyidah Khadījah binti Khuwaylid. Daripada perkahwinan ini, beliau melahirkan al-Zubayr, al-Sā’ib dan ‘Abd al-Ka‘bah.
Beliau telah memeluk Islam dan berhijrah bersama anaknya al-Zubayr. Beliau juga meriwayatkan hadis daripada Nabi ﷺ. Safiyyah hidup sehingga zaman pemerintahan Khalifah ‘Umar al-Khaṭṭāb RA, dan meninggal dunia pada tahun ke-20 Hijrah ketika berusia 73 tahun. Jenazahnya dikebumikan di perkuburan Baqi‘. (Lihat al-Iṣābah fī Tamyīz al-Ṣaḥābah, 3/213–214; Siyar A‘lām al-Nubalā’, 4/271; Usd al-Ghābah fī Ma‘rifat al-Ṣaḥābah, 6/171)
Dalam kitab Usd al-Ghabah, disebut: Beliau hidup dalam tempoh yang panjang dan wafat pada tahun 20 Hijrah semasa pemerintahan Khalifah ʿUmar bin al-Khaṭṭāb. Ketika itu beliau berumur 73 tahun dan dikebumikan di al-Baqīʿ.
Kedua: Siapa al-Zubair bin al-’Awwam?
Ibn Sa’ad dalam al-Tabaqat (3/102) menyebut: Beliau ialah anak kepada al-‘Awwām bin Khuwaylid bin Asad bin ‘Abd al-‘Uzzā bin Quṣayy, manakala ibunya ialah Ṣafiyyah binti ‘Abd al-Muṭṭalib bin Hāshim bin ‘Abd Manāf bin Quṣayy.
Abū Usāmah Ḥammād bin Usāmah meriwayatkan daripada Hishām bin ‘Urwah daripada bapanya, katanya: “Al-Zubayr pernah bertarung dengan seorang lelaki di Makkah semasa beliau masih remaja. Dia mematahkan tangan lelaki tersebut dan memukulnya dengan pukulan yang keras. Lalu lelaki itu melintasi hadapan Ṣafiyyah (ibu al-Zubayr) sambil dipapah. Ṣafiyyah pun bertanya: ‘Apa yang terjadi padanya?’ Mereka menjawab: ‘Dia telah bertempur dengan al-Zubayr.’ Lalu Ṣafiyyah bersyair: Bagaimana engkau melihat Zubayr… adakah dia seperti ‘aqṭā (binatang kecil) yang disangka lembik, atau seperti buah tamar yang lunak, atau seperti rajawali yang gagah terbang ke angkasa?”
‘Affān bin Muslim meriwayatkan daripada Ḥammād bin Salamah daripada Hishām bin ‘Urwah daripada ‘Urwah, katanya: “Ṣafiyyah pernah memukul al-Zubayr dengan pukulan yang sangat kuat ketika dia masih yatim. Lalu orang menegurnya: ‘Kamu akan membunuhnya! Kamu telah mematahkan semangatnya! Kamu sedang membinasakan anak kecil ini!’ Namun Ṣafiyyah menjawab: ‘Sesungguhnya aku memukulnya supaya dia menjadi gagah dan menjadi pemimpin tentera yang mampu menguruskan bala tentera yang besar.’
Telah menceritakan kepadaku Abū al-Aswad Muḥammad bin ‘Abd al-Raḥmān bin Nawfal, katanya: “Al-Zubayr memeluk Islam selepas Abū Bakr, dan beliau merupakan orang keempat atau kelima yang memeluk Islam.”
Diriwayatkan daripada Ḥammād bin Usāmah daripada Hishām bin ‘Urwah, katanya: “Al-Zubayr memeluk Islam ketika berumur enam belas tahun, dan beliau tidak pernah tertinggal daripada mana-mana peperangan yang disertai oleh Rasulullah ﷺ.” (Lihat al-Tabaqat al-Kubra oleh Ibn Sa’d, 3/102)
Kesimpulan
Sebagai kesimpulan, dalam menjawab persoalan di atas, kami nyatakan seperti berikut:
1-Berapa usia ibu saudara Nabi, iaitu Safiyyah binti Abdul Muttalib ketika Nabi Muhammad diangkat menjadi Nabi?
Safiyyah binti ʿAbd al-Muṭṭalib wafat pada tahun ke-20 Hijrah dalam usia 73 tahun. Nabi Muhammad ﷺ diangkat menjadi Rasul pada usia 40 tahun, iaitu 13 tahun sebelum Hijrah. Maka, jika Safiyyah berusia 73 tahun ketika wafat pada tahun 20 Hijrah, maka ketika Nabi diangkat menjadi Nabi (iaitu 33 tahun sebelum itu), umur Safiyyah adalah:
73 tahun – 33 tahun = sekitar 40 tahun.
Jadi, Safiyyah binti Abdul Muttalib berusia lebih kurang 40 tahun ketika Nabi Muhammad SAW diangkat menjadi Nabi.
2-Safiyyah bersama al-Zubayr sampai bila?
Teks menunjukkan bahawa Safiyyah berhijrah bersama anaknya al-Zubayr, turut hidup hingga zaman pemerintahan Khalifah ʿUmar bin al-Khaṭṭāb, dan wafat pada tahun 20 Hijrah.
Al-Zubayr pula memeluk Islam pada usia 16 tahun dan merupakan antara sahabat terawal memeluk Islam, serta tidak pernah tertinggal daripada mana-mana peperangan bersama Nabi ﷺ.
Bermakna, Safiyyah bersama al-Zubayr sekurang-kurangnya hingga ke penghujung hayatnya, iaitu hingga tahun ke-20 Hijrah, semasa beliau telah tua, dan al-Zubayr pula telah menjadi salah seorang panglima besar Islam.
Kesimpulannya, Safiyyah bersama anaknya al-Zubayr sehingga beliau wafat pada tahun 20 Hijrah, dalam usia 73 tahun.
Kami akhiri dengan doa:
رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ
Maksudnya: “Wahai Tuhan Kami! Ampunkanlah dosa kami dan dosa saudara-saudara kami yang mendahului kami dalam iman, dan janganlah Engkau jadikan dalam hati kami perasaan hasad dengki dan dendam terhadap orang-orang yang beriman. Wahai Tuhan kami! Sesungguhnya Engkau Amat Melimpah Belas kasihan dan RahmatMu.”
