#8475: Biografi Ringkas ‘Abd al-Ghani al-Maqdisi

Soalan:

Assalamualaikum Dato’ Seri. Boleh terangkan kepada kami, pengarang kitab Umdah al-Ahkam, siapakah dia Abd al-Ghani al-Maqdisi ini?

Jawapan:

Alhamdulillah, segala puji bagi Allah SWT, selawat dan salam kepada Junjungan Besar Nabi Muhammad SAW, isteri dan ahli keluarga Baginda, para sahabat Baginda serta orang-orang yang mengikuti jejak langkah Baginda sehingga Hari Kiamat.

Firman Allah SWT:

إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَؤُا إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ

Maksudnya: “Sesungguhnya yang takut kepada Allah SWT di antara hamba-hamba-Nya adalah ulama. Sesungguhnya Allah SWT Maha Perkasa lagi Maha Pengampun.”

(Surah Fatir: 28)

Al-Sobuni berkata: “Sesungguhnya yang takut kepada Allah SWT adalah ulama. Ini kerana mereka mengetahui dan makrifahnya dengan sebenar-benar makrifah.” (Lihat Sofwah al-Tafasir, 2/285)

Ibn Kathir berkata: “Sesungguhnya yang takut kepada Allah SWT dengan sebenar-benar takut ialah para ulama yang arif dengan- Nya, kerana tatkala makrifah kepada yang Maha Agung lagi Perkasa lebih sempurna dan berilmu dengannya lebih lengkap, sudah pasti ketakutan baginya lebih besar dan banyak.” (Lihat Tafsir al-Quran al-’Azim, 6/543)

Menjawab persoalan di atas, beliau ialah al-Imam al-Hafiz Taqiy al-Din, Abu Muhammad ‘Abd al-Ghani bin ‘Abd al-Wahid bin ‘Ali bin Surur bin Rafi‘ bin Hasan bin Ja‘far al-Maqdisi al-Jama‘ili, kemudian al-Dimasyqi al-Salihi al-Hanbali.

Beliau dilahirkan di Jama‘il, sebuah kawasan di wilayah Nablus, pada tahun 541H. Beliau dinisbahkan kepada Baitul Maqdis kerana kedudukan Jama‘il yang berhampiran dengannya, dan kerana seluruh kawasan Nablus dan daerah sekitarnya termasuk dalam wilayah Baitul Maqdis.

Kemudian, beliau berpindah bersama keluarganya dari Baitul Maqdis ke Masjid Abu Salih, yang terletak di luar pintu timur kota Damsyik. Selepas itu, keluarganya berpindah ke kawasan lereng Jabal Qasiyun, di mana mereka membina sebuah rumah besar dengan banyak bilik, yang kemudiannya dikenali sebagai Dar al-Hanabilah (Rumah Mazhab Hanbali).

Seterusnya, mereka mula membina sekolah pertama di Jabal Qasiyun, yang dikenali sebagai Madrasah ‘Umariyyah. Kawasan yang mereka diami kemudian dikenali sebagai al-Salihiyyah, yang dinisbahkan kepada mereka kerana mereka merupakan golongan ulama dan ahli ibadah yang terkenal dengan ilmu dan kesolehan mereka.

Perjalanan Ilmiah dan Ujian yang Dihadapi

Al-Hafiz ‘Abd al-Ghani telah mula menuntut ilmu sejak usia yang sangat muda. Pada zaman kanak-kanaknya, beliau berguru dengan ketua keluarganya, iaitu al-‘Allamah al-Fadhil al-Syaikh Muhammad bin Ahmad bin Qudamah al-Maqdisi Abu ‘Umar. Kemudian, beliau menimba ilmu daripada para ulama dan cendekiawan di Damsyik, di mana beliau mempelajari fiqh serta pelbagai cabang ilmu lain daripada mereka.

Beliau turut mengembara dalam pengembaraan ilmiah yang luas, melawat dan menuntut ilmu di banyak wilayah. Antara tempat yang beliau kunjungi ialah Damsyik, Iskandariah, Baitul Maqdis, Mesir, Baghdad, Harran, Mosul, Isfahan, Hamadan, serta beberapa wilayah lain. Dalam setiap tempat yang beliau kunjungi, beliau menghadiri majlis ilmu dan meriwayatkan hadis daripada para ulama setempat.

Namun, beliau pernah menghadapi ujian yang berat kerana penentangannya terhadap akidah Asya‘irah, iaitu pengikut Abu al-Hasan al-Asy‘ari (w. 324H). Ketika itu, wazir Nizam al-Mulk (w. 485H) dari Dinasti Saljuk telah menjadikan mazhab Asya‘irah sebagai pegangan rasmi dan membuka madrasah-madrasah Asya‘irah di Baghdad serta seluruh Iraq. Oleh itu, al-Hafiz ‘Abd al-Ghani menghadapi penentangan yang besar dan keras daripada golongan Asya‘irah di setiap tempat yang beliau kunjungi. Faktor yang menyebabkan penentangan ini ialah keluasan ilmunya, kehebatan majlis ilmunya yang dihimpuni ramai pelajar, serta ketegasan dan ketajaman hujahnya dalam perbahasan.

Pujian Ulama terhadap al-Hafiz ‘Abd al-Ghani al-Maqdisi

Antara pujian ulama terhadap beliau ialah:

• Al-Zahabi memuji beliau dengan menyebutkan, beliau ialah seorang imam, alim, hafiz yang besar, seorang yang benar, ahli ibadah, berpegang teguh dengan sunnah, serta seorang yang sentiasa mengikuti jejak para salaf.” (Lihat Siyar A‘lam al-Nubala’, 21/442-443)
• Ibn al-Najjar juga ada memuji beliau dengan menyatakan, beliau banyak meriwayatkan hadith dan mengarang pelbagai karya hadith yang baik. Beliau juga memiliki daya ingatan yang luar biasa serta merupakan seorang yang sangat cermat dan teliti dalam ilmu hadith. Beliau menguasai keseluruhan cabang ilmu hadith, memahami kaedah-kaedahnya, usul-usulnya, kecacatannya (‘ilal), hadith yang sahih dan hadith yang lemah, hadith yang nasikh (memansuhkan) dan hadith yang dimansuhkan, hadith yang mengandungi lafaz-lafaz gharib, hadith yang musykil, fiqh hadith dan makna-maknanya, serta memiliki ketelitian dalam menyebut nama-nama perawi dan mengenali keadaan mereka. Selain itu, beliau juga terkenal sebagai seorang yang banyak beribadah, memiliki sifat wara‘, berpegang teguh dengan sunnah, serta sentiasa mengikuti manhaj para salaf dengan penuh disiplin. (Lihat Zail Tabaqat al-Hanabilah, 3/10; Tazkirah al-Huffaz, 4/112; Tabaqat ‘Ulama’ al-Hadith, 4/148)
• Sibt Ibn al-Jauzi memujinya dengan menyatakan, ʿAbd al-Ghanī merupakan seorang yang waraʿ, zuhud, serta tekun dalam ibadah. Beliau mendirikan 300 rakaat solat setiap hari, menghidupkan malam dengan qiyamullail, serta berpuasa hampir sepanjang tahun. Beliau juga seorang yang pemurah dan dermawan, tidak menyimpan harta untuk dirinya, bahkan sering bersedekah kepada para janda dan anak yatim secara sembunyi tanpa diketahui sesiapa. Beliau lebih memilih untuk menampal pakaiannya dan mendermakan wang yang sepatutnya digunakan untuk membeli pakaian baharu kepada mereka yang lebih memerlukan. Disebabkan banyak membaca dan menangis, penglihatannya menjadi lemah. Beliau juga diiktiraf sebagai ulama hadith terulung pada zamannya, dengan penguasaan yang luar biasa dalam ilmu hadith dan hafalannya yang sangat kuat. (Lihat Mir’ah al-Zaman, 8/521-522; al-Bidayah wa al-Nihayah, 14/490)

Wafatnya al-Hafiz ‘Abd al-Ghani al-Maqdisi

Beliau kembali ke rahmatullah pada hari Isnin, 23 Rabi‘ al-Awwal tahun 600H, dalam usia 59 tahun. Jenazahnya dikebumikan di Maqbarah al-Qarafah, Mesir.

Pujian dan Ratapan terhadap Wafatnya al-Hafiz ‘Abd al-Ghani al-Maqdisi

Ramai ulama yang meratapi pemergian beliau, antaranya ialah al-Imam Abu ‘Abdillah Muhammad bin Sa‘ad al-Maqdisi al-Adib, yang telah menggubah sebuah qasidah panjang sebagai tanda kesedihan. Antara bait awal qasidah tersebut:

“Inilah saat yang selama ini aku bersabar menantinya pada hari perpisahan,
Biarkanlah air mataku mengalir sebagai sebahagian daripada hak yang perlu ditunaikan untukmu.”

Keturunan dan Warisan Ilmiah

Beliau meninggalkan beberapa orang anak yang semuanya merupakan ulama, iaitu:

• ‘Izz al-Din Abu al-Fath Muhammad
• Jamal al-Din Abu Musa
• Abu Sulaiman ‘Abd al-Rahman

Karya-karya al-Hafiz ‘Abd al-Ghani al-Maqdisi

Menurut Abdullah al-Busiri, al-Hafiz ‘Abd al-Ghani telah mengarang 56 buah kitab, antaranya:

• Al-Kamal fi Asma’ al-Rijal.
  • Kitab pertama yang menghimpunkan biografi perawi dalam Kutub al-Sittah (enam kitab hadith utama).
  • Al-Mizzi ada menyebutkan mengenai kitab ini bahawa ia adalah kitab yang sangat berharga dan mempunyai manfaat yang besar.
• Tabyin al-Isabah li-Auham Waqa‘at li-Abi Nu‘aym fi Ma‘rifat al-Sahabah.
  • Kitab dua jilid yang membuktikan ketelitian dan keluasan hafalan beliau.
  • Al-Hafiz Abu Musa al-Madini memuji beliau selepas mendengar kitab ini.
• Al-Jami‘ al-Saghir li-Ahkam al-Basyir al-Nadhir.
• Al-Sifat.
• Zam al-Riya’.
• Zam al-Ghibah.
• Fadl al-Sadaqah.
• Al-Ahkam al-Sughra.
• Al-Ahkam al-Kubra.
• Al-Amr bi al-Ma‘ruf wa al-Nahy ‘an al-Munkar.^[1]

Kami akhiri dengan doa:

يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ بِرَحْمَتِكَ نَسْتَغِيثُ، أَصْلِحْ لَنَا شَأْنَنَا كُلَّهُ، وَلاَ تَكِلْنَا إِلَى أَنْفُسِنَا طَرْفَةَ عَيْنٍ

Maksudnya: “Wahai Tuhan Yang Maha Hidup, wahai Tuhan Yang Maha Berdiri Sendiri (tidak perlu segala sesuatu), dengan rahmat-Mu kami memohon pertolongan, perbaikilah urusan kami semuanya dan janganlah Engkau serahkan kami kepada diri kami walau sekelip mata.”

 

^[1] Al-ʿUmdah fī al-Aḥkām li ʿAbd al-Ghanī al-Maqdisī tahqiq ‘Abd al-Muhsin bin Muhammad al-Qasim oleh Maḥmūd Tharwat Abū al-Faḍl, al-Alukah al-Thaqafiyyah, tarikh: 9 Mac 2022, diakses pada 26 Februari 2025, http://www.alukah.net/culture/0/153451/العمدة–في–الأحكام–لعبد–الغني–المقدسي–تحقيق–عبد–المحسن–بن–محمد–القاسم/.